اوراق استصناع

یکی از ابزارهای مالی که در برخی از کشورای اسلامی از مرحله فکر گذشته و چند سالی است به مرحلة اجرا نیز رسیده است اوراق بهاداری است که براساس قرارداد استصناع (سفارش ساخت) طراحی شده است.

تعریف استصناع
واژه استصناع در لغت از باب استفعال از مادة «صنع» است و به معنای طلب و سفارش ساخت چیزی را می‌گویند و در استعمال عرفی عبارت از این است که کسی، ساخت شی‌ای را از صنعت‌گر یا هنرمندی تقاضا کند و در اصطلاح فقهی و حقوقی، استصناع قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین قرار داد، در مقابل مبلغی معین، ساخت و تحویل چیز مشخصی را در زمان معین نسبت به طرف دیگر به عهده می‌گیرد.
سه نکته در قرارداد استصناع وجود دارد که آن را از سایر قراردادها متمایز می‌کند، نخست این که، در قرارداد استصناع به طور معمول کالای مورد نظر (موضوع استصناع) موجود نیست و سازنده در آینده آن را ساخته و تحویل می‌دهد، دوم اینکه در قرارداد استصناع تهیة مواد اوّلیه و لوازم کار به عهدة سازنده است و سوم این که به‌طور معمول در زمان انعقاد قرارداد کل ثمن پرداخت نمی‌شود بلکه بخشی ازآ‌ن به عنوان پیش پرداخت داده می‌شود بخش دیگر به صورت دفعی یا تدریجی تا زمان تحویل کالا پرداخت می‌شود گاهی بخشی از آن به بعد از تحویل هم منتقل می‌شود.

تأمین مالی از طریق اوراق استصناع

دولت، شهرداری ها، شرکت های دولتی و بخش خصوصی برای تأمین مالی طرح های عمرانی و توسعه ای می توانند از طریق استصناع اقدام کنند. این عمل به دو روش مستقیم و غیر مستقیم قابل اجرا است.

استصناع مستقیم

در این روش وزارتخانه ها، شهرداری ها، شرکت های دولتی و خصوصی که در صدد احداث یا توسعه پروژه خاصی هستند و فاقد اعتبار مالی لازم برای انجام آن را در زمان حاضر می باشند، طبق قرارداد استصناع (صلح) ساخت پروژه مذکور را به پیمانکار (سازنده) مربوطه سفارش می دهند و در مقابل متعهد می شوند بها و اجرت پروژه را طبق زمان بندی مشخص (برای مثال پنج تا ده سال) به سازنده آن بپردازند. در این روش سفارش دهنده به جای پرداخت وجه نقد در سر رسیدهای مقرر، اقدام به اعطای اوراق بهادار استصناع متناسب با پیشرفت پروژه می کند. پیمانکار (سازنده) دریافت کننده اوراق بهادار استصناع می تواند صبر کند تا در سر رسید مقرر وجه اسمی سند را از سفارش دهنده دریافت کند و یا می تواند قبل از سر رسید، اسناد مذکور را در بازار ثانوی (بورس اوراق بهادار و یا فرابورس) بفروشد (تنزیل کند).

استصناع غیر مستقیم

گاهی پیمانکاران تمایل دارند به تناسب پیشرفت پروژه، بهای پروژه را دریافت کرده و با تحویل آن، تسویه حساب کنند. این افراد به معاملات مدت دار (بیش از طول احداث پروژه) و وارد شدن در بازارهای مالی علاقه ای ندارند. کما این که گاهی طرح چنان بزرگ و دارای ابعاد مختلف است که یک پیمانکار توان انجام آن را ندارد، در این موارد وزارتخانه ها و سازمان ها می توانند از طریق بانک ها وارد شوند. به این بیان که وزارتخانه احداث پروژه خاصی (مثل ساخت و تحویل یک فرودگاه بین المللی) را طبق قرارداد استصناع از یک بانک می خواهد. بانک متعهد می شود در قبال مبلغ مشخصی که بر اساس زمان بندی معین (برای مثال ده سال) پرداخت می شود پروژه را تحویل دهد. سپس بانک آن پروژه را در قالب پروژه های کوچک تر تعریف کرده، با چند پیمانکار قرارداد استصناع می بندد. قراردادهای استصناع بانک با پیمانکاران می تواند در زمان بندی متفاوت از استصناع اول (وزارتخانه با بانک) باشد. حتی بانک برای پایین آوردن قیمت قراردادها می تواند قراردادهای استصناع خود با پیمانکاران را به گونه ای طراحی کند که با اتمام پروژه تسویه حساب شود.

در این روش نیز وزارتخانه مربوطه به تناسب پیشرفت پروژه، اوراق بهادار استصناع را که به تناسب قرارداد دارای سر رسیدهایی- برای مثال یک تا ده سال- هستند در اختیار بانک قرار می دهد. بانک نیز می تواند در مواقع نیاز به نقدنگی، آن ها را در بازار ثانوی بفروشد و در مواقع مازاد نقدینگی از مردم بازخرید کند، کما اینکه می تواند صبر کند، در سر رسید مبلغ اسمی آن را از دولت دریافت کند.